In september 2021 bracht de Gezondheidsraad een aantal rapporten uit over ultrafijnstof. Waarom weten we zo weinig van ultrafijnstof?, schreef de Volkskrant.
Risico’s van ultrafijnstof in de buitenlucht
Ultrafijnstof deeltjes (Ultra Fine Particles; UFP) zijn de kleinste deeltjes in de lucht met een diameter tot maximaal 0.1 micrometer (0.1µm), ook wel nanodeeltjes genoemd. Ze komen vrij bij diverse verbrandingsprocessen, in bijvoorbeeld het verkeer, de luchtvaart, houtstook en energieproductie.
De eenheid van de UFP-concentratie is deeltjes/cm3. Er wordt bewust geen massaconcentratie gebruikt, omdat het gewicht van UFP deeltjes nihil is.
Het wordt soms ook wel PM0.1 (Particulate Matter) genoemd en dat staat voor alle deeltjes met een diameter kleiner dan 0.1 micrometer. De eenheid van PM0.1 is microgram/m3 (µg/m3). UFP deeltjes zijn zo klein dat ze na inademing diep in de longen terecht kunnen komen, waarna ze via de bloedbaan elders in het lichaam invloed kunnen hebben (schade kunnen veroorzaken). Bij zwangere vrouwen kunnen de ultrafijnstof deeltjes terecht komen in het bloed van hun ongeboren kind.
Volgens de Gezondheidsraad (2021) zijn er steeds meer aanwijzingen dat langdurige blootstelling aan ultrafijnstof een negatieve invloed heeft op de gezondheid, met name op de luchtwegen, hart en bloedvaten en de ontwikkeling en groei van de foetus. Dit komt boven op de effecten van andere componenten van luchtverontreiniging, zoals fijnstof (deeltjes met een diameter kleiner dan 10 micrometer) en stikstofdioxide.
De Gezondheidsraad deed in 2021 verschillende aanbevelingen om de uitstoot van ultrafijnstof door bijvoorbeeld weg- en vliegverkeer en industrie te beperken. Ze adviseerde ook structurele monitoring en modellering van de ultrafijnstofconcentraties in Nederland.
Structureel meten van ultrafijnstof
Het RIVM maakt in mei 2023 bekend dat er gestart gaat worden met structureel meten van ultrafijnstof in de lucht. Dat is nodig omdat er nog weinig kennis is over ultrafijnstof (UFP) zelf, de concentraties daarvan en mogelijke gezondheidseffecten. Ultrafijnstof moet met andere apparatuur gemeten worden dan fijnstof. De methode om ultrafijnstof (kleiner dan 0,1 micrometer) te meten is anders dan de methode voor fijnstof (kleiner dan 2,5 of 10 micrometer). Voor fijnstof wordt het gewicht in de lucht gemeten. Ultrafijnstofdeeltjes zijn zo licht dat daarvoor het aantal deeltjes in de lucht gemeten wordt.
Landelijk Meetnet luchtkwaliteit
Het RIVM gaat ultrafijnstof meten op een aantal vaste meetpunten van het Landelijk Meetnet Luchtkwaliteit (LML). Daarnaast komen er 3 (makkelijk) te verplaatsen meetstations. Deze kunnen gebruikt worden om gericht metingen te doen in de buurt van bronnen die veel ultrafijnstof uitstoten. Na de zomer van 2023 zullen de eerste apparaten geplaatst worden.
Modellen
Er is internationaal nog weinig ervaring met het meten van ultrafijnstof. Het is daarom op dit moment nog te vroeg voor een grootschalig meetnet. Om een beeld van de blootstelling aan UFP in heel Nederland te krijgen, wordt deze naast de metingen berekend met rekenmodellen. Deze berekenen het ultrafijnstofniveau op plaatsen waar niet gemeten wordt. Dat landelijke beeld is noodzakelijk om te kunnen bepalen aan hoeveel ultrafijnstof de Nederlandse bevolking wordt blootgesteld. Het is namelijk te duur om veel meetpunten te plaatsen. Dat maakt het ook voor ‘Citizen Science’ initiatieven erg moeilijk om zelf ultrafijnstof te meten. Het belang van veel meetgegevens is erg belangrijk. Met genoeg meetgegevens is het mogelijk om in Nederland verschillen in de concentraties te berekenen en op kaarten aan te geven.
Uitstoot van ultrafijnstof door pelletkachel en houtkachel
Het is belangrijk dat er meer kennis komt van de schadelijke effecten van ultrafijnstof en de mate waarin mensen er aan blootgesteld worden. De Stichting Houtstookvrij voerden in 2019 al metingen uit aan een (relatief moderne) pelletkachels en houtkachels. Zie: Pelletkachel en houtkachel stoten extreem veel ultrafijnstof uit – Stichting Houtrookvrij. De bevindingen waren:
- Een zogenaamd ‘schone’ nieuwe pelletkachel en een houtkachel stoten aan de pijp extreem veel ultrafijnstof uit.
- Deze gemeten ultrafijnstofconcentraties liggen ver boven de referentiewaarde die het RIVM als ‘extreem’ beschouwt.
- Katalytische filters veroorzaken geen verlaging van de ultrafijnstofuitstoot.
“Bij dagelijks gebruik van een houtkachel moet de stoker er van bewust gemaakt worden, dat hij zich blootstelt aan extreem hoge UFP concentraties.”
Links
Risico’s van ultrafijnstof in de buitenlucht | Advies | Gezondheidsraad (inclusief de downloads naar de rapporten)
RIVM start in 2023 met het structureel meten van ultrafijnstof | RIVM
Voorstel voor het meten en modelleren van ultrafijnstof in Nederland | RIVM
Mogelijke langetermijneffecten op de gezondheid door ultrafijn stof van vliegtuigen | RIVM
Fijnstof – Energiekennisbank (over fijnstof PM10 en PM2.5)
